Trong số các tài nguyên thiên nhiên , một loại tài nguyên quan trọng phải kể đến là Karst (cáctơ). Cùng với miền Karst ở phía Nam Trung Quốc, các miền Karst ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta tạo thành một cảnh quan Karst nhiệt đới gió mùa duy nhất trên trái đất với diện tích khoảng 500.000 km2. Điều đó đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà khoa học, nhà quản lý ở trong nước và trên thế giới. Đây cũng là nơi tập trung sinh sống của nhiều đồng bào dân tộc thiểu số, đời sống còn nhiều khó khăn và hiện đang là vùng trọng điểm trong công tác xoá đói giảm nghèo của cả nước. 15 tỉnh của miền núi phía Bắc đều có diện tích Karst đáng kể. Địa hình Karst được hình thành trong hoàn cảnh địa chất kiến tạo phức tạp. Bên cạnh đó, với điều kiện tự nhiên của một vùng nhiệt đới ẩm, gió mùa, các tai biến địa chất đã và đang là mối đe doạ đối với đời sống của cộng đồng dân cư, phá huỷ cảnh quan Karst tại các tỉnh miền núi phía Bắc. Các dạng tai biến tiềm ẩn đã và đang xảy ra gồm:
Hiện tượng nứt - trượt - sụt đất ở các vùng Karst, gắn liền với hoạt động của hệ thống đứt gãy. Đó là những đứt gãy Sơn La - Bỉm Sơn (Thanh Hoá), sông Đà, sông Hồng, sông Chảy… Tại đứt gãy Sơn La - Bỉm Sơn, quan sát thấy những khối nứt trượt đất với quy mô lớn xảy ra ở khu vực xóm Mỏ, Chiềng Châu, Mai Châu, Hoà Bình vào những năm 1996-1997 với những vết nứt dài gần 100 m, sâu 3-4 m. ở Hà Giang, hiện tượng nứt, sụt đất xảy ra tại khu đồi gần Tổng công ty Bảo hiểm Hà Giang vào năm 2000. ở Cao Bằng, nứt trượt đất cũng xảy ra ở Nà Lúm, Bản Khiếu, Bản Lạc. ở Phú Thọ, nứt, sụt đất cũng xảy ra mạnh ở huyện Thanh Ba trên các khối Karst ngầm ở các xã Ninh Dân, Đồng Xuân, gây nứt nhiều nhà cửa của người dân, đồng thời kèm theo hiện tượng mất nước ngầm sinh hoạt và nước mặt ao hồ ở thôn Đồng Xa vào những năm 2000-2002. Các hố nứt sụt rộng tới 10 m, sâu 3-4 m…
Một tai biến khác không những gây ảnh hưởng lớn đến đời sống kinh tế - xã hội, tính mạng con người mà còn gây nên sự bất ổn về tinh thần của người dân, đó là tai biến trượt lở ở các miền Karst. Với đặc điểm độ dốc của địa hình đá vôi lớn, dân cư sống tập trung ở chân núi, chân đồi… hiện tượng trượt lở luôn rình rập cuộc sống của bà con.
Lũ quét, lũ bùn đá cũng là loại hình tai biến xảy ra khốc liệt nhất ở các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và các vùng Karst nói riêng. Đây là dạng tai biến nghiêm trọng, cần được các cấp, các ngành đặc biệt quan tâm. Trận lũ quét xảy ra tại xã Nam Cường (Chợ Đồn, Bắc Kạn) ngày 23.7.1986 là một điển hình: Lũ lên nhanh, sức tàn phá mạnh; nhiều gỗ, tre, nứa, bùn rác làm lấp cửa hang Pác Chản, biến cánh đồng Nam Cường thành hồ chứa nước với chiều dài đến 5 km, cột nước sâu nhất 16 m, làm chết 7 người, 120 ha hoa màu mất trắng, sạt lở 20 km đường.
Bên cạnh các tai biến địa chất trên thì hiện tượng xói mòn trên đá vôi cũng là hiện tượng điển hình và phức tạp ở những vùng Karst. Chúng không những làm biến dạng địa hình trên mặt mà còn tạo nên những hệ thống hang động Karst phức tạp.
Nguy cơ tai biến địa chất ở các vùng Karst là rất lớn nhưng những nghiên cứu của chúng ta về vấn đề này còn rất hạn chế. Hiện nay, ngoài đề tài nghiên cứu độc lập cấp nhà nước: “Nghiên cứu đánh giá tổng hợp các loại hình tai biến địa chất trên lãnh thổ Việt Nam và các giải pháp phòng tránh” (giai đoạn II: Các tỉnh miền núi phía Bắc) do Viện Địa chất (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam) chủ trì, chưa có một đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu về các tai biến xảy ra ở những vùng Karst. Vì vậy, việc nghiên cứu các tai biến địa chất xảy ra ở đây đã trở thành vấn đề cấp bách. Nội dung nghiên cứu cần tiến hành là tìm hiểu sâu về hiện trạng các dạng tai biến địa chất, phân loại, xác định các nguyên nhân xảy ra tai biến; cơ chế hình thành, dự báo nguy cơ các tai biến; phân vùng dự báo và đề xuất các giải pháp quy hoạch, phòng tránh, bảo vệ môi trường. Trên cơ sở đó, tiến hành đề xuất xây dựng 1-2 mô hình thí điểm cho cộng đồng dân cư sống ở những vùng Karst. Việc làm sáng tỏ những nội dung trên sẽ có ý nghĩa thực tiễn to lớn, góp phần vào việc quy hoạch và phát triển ổn định nông thôn miền núi phía Bắc, làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu Karst ở miền nhiệt đới ẩm, gió mùa - một cảnh quan Karst duy nhất tồn tại ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam và phía Nam Trung Quốc.
( Nguồn: tạp chí Hoạt động khoa học
Hiện tượng nứt - trượt - sụt đất ở các vùng Karst, gắn liền với hoạt động của hệ thống đứt gãy. Đó là những đứt gãy Sơn La - Bỉm Sơn (Thanh Hoá), sông Đà, sông Hồng, sông Chảy… Tại đứt gãy Sơn La - Bỉm Sơn, quan sát thấy những khối nứt trượt đất với quy mô lớn xảy ra ở khu vực xóm Mỏ, Chiềng Châu, Mai Châu, Hoà Bình vào những năm 1996-1997 với những vết nứt dài gần 100 m, sâu 3-4 m. ở Hà Giang, hiện tượng nứt, sụt đất xảy ra tại khu đồi gần Tổng công ty Bảo hiểm Hà Giang vào năm 2000. ở Cao Bằng, nứt trượt đất cũng xảy ra ở Nà Lúm, Bản Khiếu, Bản Lạc. ở Phú Thọ, nứt, sụt đất cũng xảy ra mạnh ở huyện Thanh Ba trên các khối Karst ngầm ở các xã Ninh Dân, Đồng Xuân, gây nứt nhiều nhà cửa của người dân, đồng thời kèm theo hiện tượng mất nước ngầm sinh hoạt và nước mặt ao hồ ở thôn Đồng Xa vào những năm 2000-2002. Các hố nứt sụt rộng tới 10 m, sâu 3-4 m…
Một tai biến khác không những gây ảnh hưởng lớn đến đời sống kinh tế - xã hội, tính mạng con người mà còn gây nên sự bất ổn về tinh thần của người dân, đó là tai biến trượt lở ở các miền Karst. Với đặc điểm độ dốc của địa hình đá vôi lớn, dân cư sống tập trung ở chân núi, chân đồi… hiện tượng trượt lở luôn rình rập cuộc sống của bà con.
Lũ quét, lũ bùn đá cũng là loại hình tai biến xảy ra khốc liệt nhất ở các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung và các vùng Karst nói riêng. Đây là dạng tai biến nghiêm trọng, cần được các cấp, các ngành đặc biệt quan tâm. Trận lũ quét xảy ra tại xã Nam Cường (Chợ Đồn, Bắc Kạn) ngày 23.7.1986 là một điển hình: Lũ lên nhanh, sức tàn phá mạnh; nhiều gỗ, tre, nứa, bùn rác làm lấp cửa hang Pác Chản, biến cánh đồng Nam Cường thành hồ chứa nước với chiều dài đến 5 km, cột nước sâu nhất 16 m, làm chết 7 người, 120 ha hoa màu mất trắng, sạt lở 20 km đường.
Bên cạnh các tai biến địa chất trên thì hiện tượng xói mòn trên đá vôi cũng là hiện tượng điển hình và phức tạp ở những vùng Karst. Chúng không những làm biến dạng địa hình trên mặt mà còn tạo nên những hệ thống hang động Karst phức tạp.
Nguy cơ tai biến địa chất ở các vùng Karst là rất lớn nhưng những nghiên cứu của chúng ta về vấn đề này còn rất hạn chế. Hiện nay, ngoài đề tài nghiên cứu độc lập cấp nhà nước: “Nghiên cứu đánh giá tổng hợp các loại hình tai biến địa chất trên lãnh thổ Việt Nam và các giải pháp phòng tránh” (giai đoạn II: Các tỉnh miền núi phía Bắc) do Viện Địa chất (Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam) chủ trì, chưa có một đề tài nào nghiên cứu chuyên sâu về các tai biến xảy ra ở những vùng Karst. Vì vậy, việc nghiên cứu các tai biến địa chất xảy ra ở đây đã trở thành vấn đề cấp bách. Nội dung nghiên cứu cần tiến hành là tìm hiểu sâu về hiện trạng các dạng tai biến địa chất, phân loại, xác định các nguyên nhân xảy ra tai biến; cơ chế hình thành, dự báo nguy cơ các tai biến; phân vùng dự báo và đề xuất các giải pháp quy hoạch, phòng tránh, bảo vệ môi trường. Trên cơ sở đó, tiến hành đề xuất xây dựng 1-2 mô hình thí điểm cho cộng đồng dân cư sống ở những vùng Karst. Việc làm sáng tỏ những nội dung trên sẽ có ý nghĩa thực tiễn to lớn, góp phần vào việc quy hoạch và phát triển ổn định nông thôn miền núi phía Bắc, làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu Karst ở miền nhiệt đới ẩm, gió mùa - một cảnh quan Karst duy nhất tồn tại ở các tỉnh miền núi phía Bắc Việt Nam và phía Nam Trung Quốc.
( Nguồn: tạp chí Hoạt động khoa học
Sửa lần cuối: